De term “normen en waarden” is de laatste tijd en zeker rond de verkiezingen zo vaak gebruikt dat het zijn betekenis dreigt te verliezen. Men wil een debat over normen en waarden.
Wat wordt daarmee bedoeld? Volgens oudpremier Van Agt gaat zo’n debat ‘over alles en dus over niks’ en zal het verworden tot een eindeloos gebazel. Hij zal waarschijnlijk gelijk krijgen, maar dat betekent niet dat we er als christenen niets mee moeten.
MORELE AFBRAAK
Wat bedoelen we met ‘normen en waarden’? Normen zijn maatstaven, regels die je met elkaar overeenkomt om een samenleving te kunnen laten functioneren. Sommige normen zijn absoluut zoals ‘gij zult niet doden’. Voor de christen zijn Gods geboden de absolute norm. Anderen zijn relatief, zoals de maximum snelheid. Het kunnen gedragsregels zijn, die ons in de opvoeding bij gebracht worden, maar ook de wetten en regels die onze democratisch gekozen wetgevers opstellen. Bij waarden gaat het over iets fundamentelers. Het gaat om principes en overtuigingen die betekenis geven aan ons leven en onze samenleving. Het is vanuit die waarden dat we normen bepalen en die ons motiveren ons er aan te houden. Over normen wordt al constant gedebatteerd in het parlement en in de pers. Er wordt gepleit voor strengere wetten en zwaardere straffen. Maar wat onderbelicht blijft, is dat het normbesef door tientallen jaren van gedoogcultuur en morele afbraak volkomen is uitgehold. Het gedoogbeleid en moderne opvoeding droegen de verborgen en destructieve boodschap uit, dat normen er niet toe doen.
NORMBESEF
Niet het vaststellen van normen is ons grote probleem, maar eerder hoe het normbesef onder burgers hersteld kan worden. Normbesef is afhankelijk van een diepere waarde, namelijk de overtuiging dat normen gehoorzaamd moeten worden uit respect voor overheid en samenleving.
je kunt de norm stellen dat er alleen op 31 december vuurwerk afgestoken mag worden en dan kinderen van 12 of 13 jaar die het toch doen in een cel zetten en een taakstraf opleggen. Daarmee geef je duidelijk de norm aan, maar dit lost een veel dieper probleem niet op. Wat wordt er gedaan aan ouders die hun kinderen in staat stellen en helpen of toestaan de norm te overtreden? Helaas reageren zij vaak met ‘we maken zelf wel uit wat ze wel of niet mogen’.
NORMLOOSHEID
We hebben een cultuur laten ontstaan waarin de doorsnee burger zelf bepaalt welke regel hij wel of niet acceptabel vindt. De automobilist is razend wanneer een junk de vrijheid heeft genomen zijn autoradio te stelen. Hij vindt dat de wet die diefstal verbiedt, gehandhaafd moet worden. Maar even later scheurt hij met 140 km per uur over de snelweg, omdat hij de limiet van 120 een onterechte beperking van zijn vrijheid acht. En helaas is het niet een diepere waarde, zoals eerbied voor de wet, maar eerder de flitspaal die de meesten van ons ervan weerhoudt de snelheidsnorm te overtreden. Wat communiceren we daarmee naar onze jeugd? Dat je normen die je niet bevallen, mag negeren. In feite is de chronische snelheidsovertreder net zo schuldig aan de verdorven staat van onze samenleving als de autokraker. Hij verkondigt dezelfde ‘waarden’ van absoluut individualisme, egocentrisme en normloosheid. In hoeverre zijn wij besmet met deze houding?
WAARDENLOOS
Over normen en de handhaving ervan kunnen we nog debatteren. Of we er echt iets mee bereiken valt te betwijfelen. Er moet iets veel fundamenteIers gebeuren. Fatsoen en goed gedrag kun je niet afdwingen. Ze zijn afhankelijk van een juiste innerlijke gesteldheid. Normen vaststellen levert weinig op als er geen waarden aan ten grondslag liggen. Daar ligt ook het probleem. We leven in een waardenloze samenleving. De moderne mens heeft zich bevrijdt van de knellende banden van de ‘grote verhalen’ en zeker van het Evangelie en heeft daarmee ook de waarden van deze ideologieën overboord gezet. Ieder mag z’n eigen verhaal, z’n eigen waarheid, en z’n eigen waarden hebben. Men leeft voor zichzelf, en hoogstens ook nog voor zijn directe familieleden en vrienden. Dat bepaalt zijn waarden.
NEDERLANDSE WAARDEN?
Politici benadrukken dat allochtonen moeten integreren en ten minste de ‘Nederlandse normen en waarden’ accepteren. Arme allochtonen, want wat zijn ‘Nederlandse normen en waarden’? Bestaan er wel gemeenschappelijke ‘Nederlandse normen en waarden’? Welke waarden onderscheiden de Nederlandse cultuur? Grove en smerige taal in de media, banaliteiten als cultuuruitingen, geen respect voor ouderen of gezag, prat gaan op gezagsondermijning, onverschilligheid, doorgeschoten gedoogcultuur, tolerant drugsbeleid, bij het minste of geringste een opgestoken middelvinger, niets pikken van een ander, prostitutie als legale bedrijfstak, trots op veel bloot, seksuele losbandigheid en alternatieve relatievormen. Natuurlijk is dit generaliserend en zijn er nog veel uitzonderingen, maar toch zijn dit kenmerken die er uitspringen en wee je gebeente als je er kritiek op hebt. Deze ‘waarden’ worden eufemistisch verbonden aan termen als ‘vrijheid van meningsuiting, tolerantie, respect en gelijkheid’.
AANGEPAST
Veel allochtonen komen uit achterlijke culturen waar gehoorzaamheid aan gezag nog een waarde is, net zoals respect voor ouderen. Waar lelijke woorden een mens lelijk maken, waar buitenechtelijke seks een schande is en prostitutie verboden. Zulke waarden verdragen zich niet goed met de Nederlandse cultuur. Maar het gekke is dat wanneer groepen allochtone jongeren de Nederlandse verworvenheden serieus nemen, zich onttrekken aan het ouderlijke gezag, overheidsgezag minachten, de gedoogcultuur ten aanzien van drugs ten volle uitbuiten, geld verdienen in de prostitutiesector, zij als het grote probleem aangewezen worden, terwijl zij zich toch zeer aan Nederlandse waarden hebben aangepast. Is het vreemd dat moslims de Nederlandse waarden verwarrend vinden en zich terugtrekken?
VELUWE
In de uitzending van Nova op 28 december j.l. reageerde burgemeester Cohen van Amsterdam op uitspraken van radicale imams in Nederland, die moslims opriepen vooral niet te integreren en ook niet te participeren in de politiek van ons verdorven land. Een van hen kwalificeerde onze cultuur als ‘heidendom’. Cohen’s commentaar bestond uit één woord: ‘Veluwe’. Cohen bedoelde daarmee dat deze fundamentalistische imams en orthodoxe christenen van de Veluwe tot dezelfde categorie behoren. Dat was een even denigrerende als onzinnige opmerking, aangezien het Veluwse christendom zich niet onttrekt aan de samenleving, gekenmerkt wordt door gezagsgetrouwheid en wel degelijk betrokken is bij de politiek. Wat Cohen dwars zit, is ook heel iets anders: het door hem verfoeide bijbelgetrouwe christendom is aanstootgevend omdat het, net als de islam, uitgaat van absolute normen en waarden, die de grote Nederlandse waarde van vrijheid (lees: losbandigheid) bedreigen.
‘GEDEELDE’ WAARDEN?
Men wil weer normen, maar zijn er wel gemeenschappelijke waarden waarop we die kunnen baseren? De politiek zegt nu dat we in het debat moeten zoeken naar de ‘gedeelde’ waarden, maar wat betekent dat? Deze ‘grootst gemene deler’ zal niet erg groot zijn. Integendeel. De laagste moraal zal aan het langste eind trekken. Alle debatten over ethische kwesties hebben dat laten zien. Water vloeit altijd naar het laagste punt. Het is veel makkelijker iemand van een hoog punt af te trekken, dan hem er op te trekken. Waarden gaan verloren als we ze inzet maken in debatten en zoeken naar compromissen. Dat hebben we indertijd gezien bij het debat over de abortuswet. Het hoogst haalbare waarvoor het CDA een fundamentele waarde offerde, bleek uiteindelijk een lege huls. Je mag over waarden geen compromis sluiten. je kunt ze alleen verkondigen en voorleven.
AANSTOOTGEVEND
Voor de Nederlandse samenleving die zich massaal van Gods wetten heeft afgekeerd, zijn Gods waarden aanstootgevend. Een hoogstaande seksuele moraal mogen we er alleen nog als privé mening op na houden. Zo’n mening uitdragen is discriminerend en beledigend. In het zoeken naar gedeelde waarden is geen ruimte voor bijbelse waarden. Daar heeft de moderne mens zich juist van bevrijd en hij is beledigd wanneer sommigen weigeren zich in diezelfde poel van liederlijkheid te storten. Wanneer men gaat zoeken naar gedeelde waarden, vervalt men noodzakelijkerwijs tot vaagheden als vrijheid, wederzijds respect, tolerantie, enz. Bijbelse waarden zijn niet te mengen met de huidige cultuur, net zo min als men water en olie kan mengen. Wezenlijke bijbelse waarden, zoals respect voor gezag, respect voor het leven, erkenning van Gods scheppingsorde in gezin en in relaties, zal het gros van de politici als aanstootgevend en onaanvaardbaar verwerpen. is het vreemd dat serieuze moslims hun leven niet willen vermengen met onze cultuur?
GESEL VAN DE ISLAM
Velen zien de groei van de moslimgemeenschap en het gebrek aan integratie als een bedreiging. En het is een bedreiging. Alleen is de oorzaak van die bedreiging niet de islam en ligt de oplossing niet in een betere integratie. De oorzaak en schuld liggen bij de moreel failliete Europese samenleving en bij de geestelijke bloedarmoede van de Europese kerk. Wat zou de impact zijn geweest als de moslims hier een krachtige, levende kerk hadden gevonden, met radicale toewijding aan God, liefde voor de medemens en een samenleving met een hoogstaande moraal? Wij zijn hen zo’n situatie verschuldigd, maar wat hebben zij hier gevonden? De islam komt als een gesel over Europa. Het botst met onze cultuur, niet omdat de islam goed of slecht of gevaarlijk is, maar omdat onze cultuur verdorven is, een cultuur die zich beroemt op zijn zondigheid en losbandigheid, die zijn eer stelt in zijn schande. Zoals de Babyloniërs Gods gesel waren over Juda, zo komt de islam over ons. En zoals Jeremia predikte dat de oplossing niet lag in het bestrijden van de Babyloniërs, maar in radicale bekering, zo ligt de oplossing voor Europa niet in het bestrijden van de islam, maar in radicale bekering.
OORDEEL
Er zijn nog meer parallellen te trekken met de tijd van Jeremia, die ons zouden moeten verontrusten. Europa heeft haar rijke geestelijke erfenis verkwanseld. Israël kon dat niet vrijblijvend doen en Europa evenmin. Juda was met zichzelf ingenomen,. maar zag niet dat Gods oordeel juist kwam over de halfslachtigheid, de vermenging van het heilige en het onheilige en het onrecht. Zo is ook de Europese kerk halfslachtig en wereldsgezind. En net als Juda wil zelfs de christenheid in Europa niet meer in de mogelijkheid van een oordeel geloven. Net als Juda beseft Europa de schuld van de afgelopen eeuwen niet. De oorlogen, de slavernij, de onderdrukking.van volken in andere werelddelen, de hoogmoed. Is de huidige immigratie naar ons continent daar juist niet het gevolg van? Een oordeel? En wat treffen die immigranten hier aan? Een christelijke samenleving die hun jaloersheid opwekt? Een volk met een hoogstaand moraal? Nee, een volk dat de afgoden van de welvaart en de losbandigheid aanbidt en een kerk die grotendeels geestelijk bankroet is en de islam niets te bieden heeft. We zien de grote afval, we zien de liefde van de meesten verkillen, zoals de Here jezus voorzegd had. En zou dat geen gevolgen hebben?
BEKERING
Moeten christenen zich mengen in het debat over normen en waarden? Het is onze heilige taak het Evangelie in woord en daad uit te dragen. We kunnen invloed uitoefenen op de normen die gesteld worden. Ons democratisch bestel stelt ons daartoe in staat en dus is het onze plicht. Maar we moeten beseffen dat het opleggen van strengere normen de mens niet verandert. Het heeft hoogstens enige invloed op het gedrag. Niet verbeterde normen, maar veranderde mensen kunnen de samenleving veranderen. En mensen veranderen alleen wanneer de waarden in hun leven veranderen, doordat zij buigen voor God. Waarden kun je niet opleggen. je bereikt dat ook niet door ‘gedeelde’ waarden overeen te komen. Dan is het gevaar groot dat we Gods waarden compromitteren. We moeten ons land met Gods waarden confronteren en waarschuwen voor het oordeel dat we over ons halen. Dat is niet populair, zoals Jeremia ook ondervond. Wat onze samenleving nodig heeft, is bekering, diepe radicale bekering.