Wanneer de bijbel zijn boodschap gaat verkondigen, begint hij met een geschiedenis te vertellen. De bijbel begint in het eerste hoofdstuk met het scheppingsverhaal. We hebben al eens een blik op dat verhaal geworpen, maar vanuit een enigszins ongebruikelijke gezichtshoek. Dat God het heelal geschapen heeft, is in zekere zin nogal ongevaarlijk – totdat het tot me doordringt dat Hij ook mij geschapen heeft. Ja, Hij heeft mij geschapen omdat Hij met me te maken wil hebben. Dat wordt onder meer bedoeld met het ‘naar Gods beeld’ geschapen zijn.
Maar zoals bekend gaat de geschiedenis verder. Iedereen kent de verhalen over Adam, Eva, de slang en de vrucht, over kaïn en Abel, enzovoorts. En veel mensen die de boodschap van de bijbel op een afstand willen houden stellen vragen over de concrete details in datgene wat er verteld wordt (‘wie was de vrouw van kaïn?’). Maar op die manier dring je niet tot de kern van de verhalen door en mis je het punt waar het om draait.
Het bijbelse verhaal over de schepping en de zondeval van de mens wil ons allereerst iets zeggen over de geschiedenis van de mens waarover geen wetenschapper uitsluitsel kan geven. Waar het in dit verhaal om gaat is het volgende: Aan het begin van de mensheid, vlak na de start, vond er een opstand tegen God plaats. De eerste mensen verkozen ongehoorzaam te zijn jegens God. En ze sleepten het hele mensdom met zich mee. Wij zijn de nakomelingen van die rebellen, we zijn geboren als rebellen en leven als rebellen.
‘Maar dat is toch absurd! Moeten wij lijden tengevolge van de zonden van onze voorouders? kunnen wij verantwoordelijk gesteld worden voor datgene wat ons lot is?’
dat is een ogenschijnlijk heel verstandige vraag, en we zullen proberen er antwoord op te geven. Maar we zullen het via een omweg doen. Laten we eerst eens kijken welk beeld de bijbel van ons, rebellen geeft.
‘de goddeloze met zijn neus in de hoogte denkt:
Hij vraagt geen rekenschap.
Al zijn gedachten zijn: Er is geen God;
zijn wegen zijn voorspoedig te allen tijde, Uw gerichten zijn hem te hoog.
Hij zegt in zijn hart: God vergeet het,
Hij verbergt zijn aangezicht,
Hij ziet het in eeuwigheid niet’
(Psalm 10:4, 5, 11).
daar wordt wel even een portret neergezet! Maar moeten we de mogelijkheid niet onder ogen zien dat wij hier op de korrel genomen worden? Wanneer heb jij voor het laatst aan God gedacht? Betekent Hij iets voor jou? Je kunt in gedachten een experiment uitvoeren: denk je, dat je heel anders zou gaan leven als je er van overtuigd was dat God niet bestond? Als het antwoord nee is, dan is dat het bewijs dat God in jouw leven heel weinig betekent. Dat is de betekenis van het woord ‘goddeloos’. dat hoeft niet te betekenen dat je met God de spot drijft, nee zegt tegen God, Hem recht in zijn gezicht trotseert. Als je dat doet, dan kom je openlljk in opstand. Maar er is nog een ander soort opstandigheid: onverschilligheid, domweg God de rug toekeren, zowel in theorie als in praktijk.
Of een derde vorm van opstandigheid, de best gecamoufleerde vorm: die bestaat hierin dat je met God te maken wilt hebben op jouw eigen voorwaarden. God kan geen dingen van je eisen die je onredelijk vindt. En dus schep je een God naar jouw beeld.
Openlijke rebellie bezit nog een zeker gehalte, hoewel de bijbel de rebel een dwaas noemt. Maar de twee laatstgenoemde vormen bezitten niet eens dat. Te denken dat het aan ons zou zijn om de voorwaarden te bepalen voor onze relatie met Hem die ons geschapen heeft is niet bepaald slim te noemen.
Maar wij zijn allemaal op een van deze drie manieren opstandig – en daar gaat het in het verhaal van de zondeval (Genesis 3) om. Het is niet zo dat we zouden moeten lijden vanwege een opstand waar we niet aan deelgenomen hebben, want we doen wel degelijk mee aan die opstand, wij allemaal. We willen God niet als Heer over onze levens hebben, we willen Hem niet zo dicht in de buurt hebben, niet de werkelijke, levende God. Dan construeren we liever een god-naar-wens. dat doen de meesten.
Maar die opstand is niet alleen onze schuld en onze verantwoordelijkheid. Het is ook ons lot. Dat is het andere wat het verhaal over ons wil vertellen. We zijn geboren als rebellen. Het is ons lot solidair te zijn met die eerste rebellen.
Dat is, kort samengevat wat de bijbel zegt over de in ons wonende zonde. En we zien nu wel, dat we niet met een oud, stoffig dogma te maken hebben. Deze leer tekent een nauwkeurig en griezelig scherp beeld van onze situatie ten opzichte van God. Het onthult dat we God eigenlijk de rug hebben toegekeerd, ook wanneer we dachten dat we vriendelijk en tegemoetkomend waren. En het laat zien dat dit ons huiveringwekkende lot is, ons gemeenschappelljke lot. de angst en de tegenzin die we voelen wanneer we er alleen al aan denken dat we God Zijn rechtmatige plaats zouden moeten geven als Heer over ons leven – die ontmaskert ons. Die onthult ons werkelijke karakter.
Geboren als rebel – daarin ligt ons lot. Geboren als rebel – daarin ligt onze verantwoordelijkheid. En onze schuld!